Gaslighting

Gaslighting

GASLIGHTING

Partner ilişkilerinde, iş yeri ilişkilerinde ya da yakın çevrenizde sıklıkla yaptıklarınızı sorguluyor, kendinizden emin olmadığınız anlar oluyor mu? Bu şüphelerin devamında kendinizi sıklıkla özür dilerken bulduğunuz oluyor mu? Şu an farkına varmadıysanız bile daha önceki ilişkilerinizde benzer durumlarınızı hatırlıyorsanız ya da bu tür durumları fazlasıyla yaşıyorsanız bir tür manipülasyona maruz kalıyor olabilirsiniz. Peki nedir gaslighting (geslayting) ?

Başkasına yüklenen yapay bozukluk, manipülasyona maruz kalmak ya da duygusal istismar olarak tanımları olan gaslighting ilk olarak İngiliz yazar Patrick Hamilton’un oyunundan uyarlanan 1938 yapımı Gas Light (Gaz Lambası) oyununda karşımıza çıkar. 1940 yılında Thorold Dickens yönetmenliğinde psikolojik gerilim türünde filme uyarlanır. 1944 yılında ise George Cukor tarafından Gaslighting ismi ile tekrar çekilir. Oyunda eşi tarafından sürekli olarak deli olduğuna ikna edilmeye çalışılan eş, gaz lambası ile manipülasyonlara uğrar. Başkasına yüklenen yapay bozukluk yani bilinen ismiyle Gaslighting adı ise 1970 yılından itibaren Psikanaliz literatüründe bu tür davranışları tanımlamak için yerini alır.

Sadece manipüle edilmek Gaslighting göstergesi değildir. Kişi kendinden ve gerçeklik algısından şüphe eder hale gelir. Amaç, kişiye yeni bir anı yerleştirerek, yeniden sorgulatarak, kendinden şüphe duymasını, suçluluk hissetmesine ve sonucunda hatalı olduğunu kişiye göstermektir. Uygulayan kişi için mağdur birey karşı tarafa güçsüz ve bağımlı hale gelir. Kişi artık benlik duygusunu kaybetmeye başlar.

Gaslighting uygulayan birey ilk olarak karşı tarafa duygularını sınırsızca gösterir onu fazlasıyla mutlu eder. Hediyeler, sürprizlerle onu şaşırtır. Yavaş yavaş manipüleye başlar. Bu süreçte 4 temel taktik uygulayarak ilerler.

Vazgeçme: Gaslighting uygulayan birey dinlemeyi reddeder ya da anlamadıklarını söyler.

Karşı Koyma: Gaslightinge maruz kalan bireye bir olay ya da durumla ilgili anısı sorgulatılır.

Yönlendirme: Gaslighting uygulayan birey konuyu değiştirir ve manipüleye başlar.

İnkar: Genellikle görülen bir olayın ya da durumun söylendiğini ve mağdur bireyin unuttuğu söylenir ya da mağdur bireye yalan söyleyerek inkar edilir.

Yavaş yavaş mağdur bireye bu taktiklerle yaklaşıldıktan sonra herhangi bir seçim şansı sunulduğunda genellikle seçim yapmaktan çekinme, neyi tercih ederse etsin yanlış olacağını düşünme, tek başına karar alamama başlar. Sürekli olarak kendini sorgular yavaş yavaş yaşadığı gerçeklerle söylenenler arasında farklardan kaynaklı olarak kendini suçlar. Karşı taraftan defalarca özür dilemeler başlar. En sonunda ne söylenirse ona inanmalar eşlik eder. Amaç karşı taraf üzerinde güç kurarak ondan yararlanmadır.

İş yerinizde ya da partner ilişkinizde size de benzer durumlar olduğunu düşündüğünüz anlar oluyor mu? Bunları ben fark ederim kimse bana uygulayamaz, diyorsanız yanılıyorsunuz. Aynı kurbağa deneyinde olduğu gibi her şey çok güzel başladığı için karşı tarafa güveniniz zaten tam. Yavaş yavaş ilgi çekildiğinde ya da sizin dile getirdiklerinizin sadece şüphe olduğu söylendiğinde kendinizi sorgulamaya başlarsınız, acaba ne yaptım da benden uzaklaştı ya da nerede hata yaptım da karşılığında bunu görmeye başladım, diye. Derken artık zaten farkında olduğunuz durumlar olsa bile karşıya duyulan güven, kendinize duyduğunuz suçluluk duygusu ağır bastığından şüpheler bir yana bırakılır.

Sürekli kendinizi yapmadığınız durumlar için savunma durumda kalıyorsanız, sıklıkla kendinize yönelik şüphe ve suçluluklarınız varsa, daha fazla içekapanık biri haline geldiyseniz ve bu durumdan rahatsızlık duyuyor tek suçlu kendinizi görmüyorsanız, bu durumu fark etmeye başlamışsınız demektir.

Peki sadece partner, iş yeri ilişkilerinde mi karşılaşılır?

Kocaman bir hayır. Gaslighting karşı tarafa güç uygulayarak ondan faydalanmadır. İnsan ilişkilerinde olduğu gibi okullarda, siyasette, tarikatlarda, aile birimlerinde uygulanabilir.

Tedavisi imkansız mıdır, kişide etki bırakır mı?

Yaşanılan her olay, her ilişki kişide iz bırakır elbette. Önemli olan o izin kişide uyandırdığı düşünce ve duygudur. Bu durumla baş etmek  için profesyonel bir yardım şart. Bir psikolojik danışman ya da psikolog tarafından alınan danışmanlık hizmeti tedavi süreci için olmazsa olmazdır.

Sonuç olarak aslında her birimiz Gaslighting’e maruz kalıyor olabiliriz. Her toplumda her bireyde ya da her kültürde karşımıza çıkan güç arzusu ve bastırılamayan hakimiyet duygusuyla belki de yine kilit nokta anne-çocuk arasındaki güvenli bağlanmanın oluşturulması. Yine yaşadığınız an etkisi bu kadar olmadan erken tespit etmek ve fark edildiği anda ilişkiyi bitirmek, böyle bireylerden, olgulardan uzak durmak psikolojik sağlamlığımızı pekiştirecektir.

Kaynakça:

Koçak, Aslı E. (2020) Gaslighting: Toplumda Giderek Belirginleşen Bir Psikolojik ve Duygusal İstismar Türü, Evrim Ağacı 19 Ocak 2021 tarihinde https://evrimagaci.org/gaslighting-toplumda-giderek-belirginlesen-bir-psikolojik-ve-duygusal-istismar-turu-9289 adresinden erişildi.

https://tr.wikipedia.org/wiki/Gaslighting